Gevraagd: Atatürkgrappen

Drie weken Turkije betekent drie weken lang aangestaard worden, door één en dezelfde man. Zijn portret hangt in ieder openbaar gebouw, in ıeder café, restaurant, of hotel en op bijna op iedere hoek van de straat. Als een gelegenheid sjiek wil doen, dan plaatst zij er een mooie uitspraak van hem bij. Naast de ingang van een galerie in Istanbul staat bijvoorbeeld: ´Kunst is de spiegel van de samenleving, K. Atatürk´

Özgür, de beeldend kunstenaar, amateurfotograaf en decoratieschilder op wiens uitnodiging ik in de galerie was, begon heftig te knikken, toen ik hem vroeg of hij van Atatürk hield. De man had vast veel goeds gedaan, antwoordde ik, maar was het niet overdreven om daarom zijn portret overal op te hangen? Nee, zeı hij, ik moest hetgeen hij voor Turkije na de eerste wereldoorlog had gedaan vergelijken met wat er na de tweede wereldoorlog met Duitsland was gebeurd. Een beetje een vreemde vergelijking; mijn gedachte dat je in Duitsland niet op hoek van de straat het portret van Konrad Adenhauer ziet hangen, hield ik voor me. ´

De vader van alle Turken´ ıs een mytisch figuur. Volgens de cultus rond zijn persoon is hij de man die in zijn eentje uit de ruines van het Ottomaanse keizerrıjk een seculiere en moderne Turkse staat schiep. Zijn praalgraf in Ankara, Anit Kabir, is er één in de beste facistische tradities – en voor de man die de democratie in Turkıje ıntroduceerde. Propagandaboekjes zijn verpicht lesmateriaal op de Turkse scholen. En kritiek op hem is verboden.

Worden er echter grappen over hem gemaakt? ´You really have to look out with that,´ lachte een Engelse diplomaat, die een aantal jaar in Istanbul gestationeerd was. ´You can end up in jail for that.´ We voeren met de pont weg van Gallipoli, waar Atatürk in 1915 in zijn eentje het Britse en Australische leger versloeg. De diplomaat kende geen grappen, maar hij dacht dat ze misschien wel bestonden over zijn drankgebruik en zijn veelwijverij - niet noodzakelijk slechte zaken.

´I appreciate some things he has done,´ antwoorde een andere Özgür, toen ik haar vroeg wat ze van hem vond. Eindelijk een Turk bij wie ik met mijn zoektocht terecht kan, dacht ik en ik legde haar de vraag voor. ´Misschien over dat hij zo klein is.' En ze vertelde me een glimlach dat je in Anit Kabir zijn bed kon zien en dat daar nauwelijks een kind in paste - Atatürk was ergens achter in de één meter vijftig. Er bestond volgens haar echter geen satire, geen cabaret of een grappig bedoeld liedje over Atatürk. Mocht ik die toch tegenkomen, dan zal ik daar hier melding van maken.